راهبردهای کلان ادارۀ مدارس
1 – نوگرایی؛ تحول مداری و تطبیق پذیری
امروزه بحران عدم تحول پذیری همچنین تقلید کورکورانه از نظام های آموزشی فرسودۀ غربی باعث به وجود آمدن خلاءهای بزرگی در نظام آموزش و پرورش گردیده است. از جمله این مشکلات می توان به بازدهی کم آموزش، عدم شوق به یادگیری در دانش آموزان، و درگیری دانش آموز-والد اشاره کرد.
امروزه در سازمان های موفق دنیا واحدی باعنوان تحقیق و توسعه (R&D) برای این منظور طراحی شده است. ولی متأسفانه در مؤسسات آموزشی کشور به این مسألۀ مهم توجه شایسته ای نشده است. مرکز مطالعات و پژوهش مجتمع “عروج اندیشه” با عنوان “گروه علمی – تربیتی شهید باهنر” در جهت ایجاد تحول در نظام فعلی آموزش کشور و همچنین ساخت و باز تولید ساختارهای جدید و در عین حال بومی شدۀ مؤثر در پرورش نوآموزان؛ باهمکاری چند تن از اعضای هیئت علمی دانشگاه و افراد نخبه در زمینه تربیت اسلامی شروع به فعالیت نمود. این مجموعه با هدف دوری از سکون و عدم انعطاف پذیری، اصل “نوآوری، تحول مداری و تطبیق پذیری” را به عنوان یکی از اصول اساسی خود دنبال می کند.
2 – تربیت اسلامی و انقلابی
تحقیقات انجام شده در مورد سلامت روان نشان داده است که بین سلامت روان و تربیت به شیوۀ اسلامی در دوران کودکی ارتباط معناداری وجود دارد. به گونه ای که افرادی که دوران کودکی خود را تحت تأثیر تربیت های دینی گذرانده اند، از سلامت روان، مسئولیت پذیری بالاتر و نیز موفقیت های اجتماعی بیشتری برخوردار بوده اند. از طرف دیگر آموزه های امام راحل و رهبر معظم انقلاب اسلامی، این مهم را گوشزد می کند که در دروان فعلی تربیت اسلامی و انقلابی توأم با هم بوده و جدایی ناپذیر است.
از این رو مجتمع آموزشی تربیتی “عروج اندیشه” با انجام مطالعات تخصصی، استفاده از تجربۀ مؤسسات تربیتی موفق و نیز بهره گیری از نظرات دانشمندان حوزۀ تربیت اسلامی، به دنبال تربیت دانش آموختگانی با تربیت اسلامی و انقلابی بوده؛ تا با این کار افرادی با سلامت روان بالا و کارآمد به خانواده، جامعه و نظام اسلامی تحویل دهد.
3 – ضرورت و قداست علم آموزی
علم سلاح اصلی انسان برای رفتن به سوی کمال است و لازمه شخصیتی یک علم آموز (متربی) خوب درس خواندن اوست. لذا مجتمع “عروج اندیشه” تربیت انسان¬های باسواد و عالم به معنای واقعی کلمه را سرلوحۀ برنامه های خود قرار داده است.
4 – کشف و پرورش استعدادها
انسان های موفق کسانی هستند که با تربیت مناسب، استعدادهای درون خود را کشف کرده و در جهت پرورش آنها تلاش می-کنند. انسان ها با استعدادهای گوناگونشان، تأمین کنندۀ نیازهای گوناگون جامعه برای سیر الیاللَّه و سیر الیالکمال هستند. حال اگر این استعدادها مجهول بمانند هماهنگ سازي برنامه ها با توانايي هاي يادگيرنده منطقی به پیش نخواهد رفت و در صورتی که استعداد کسی کشف نشده باقی بماند به فرد و جامعه ظلم شده است. لذا فعالیت ها و برنامه های علمی و تربیتی مجتمع “عروج اندیشه” منطبق با اصل کشف و پرورش استعدادهای دانش آموزان طرح ریزی شده است.
5 – آمیختگی تعلیم و تزکیه
حداقل نیمی از کار آموزش و پرورش، پرورش و تربیت و یا به عبارت دقیق تر همان تزکیه است. یکی از آفات سیستم آموزش و پرورش فعلی باور به جدا بودن تعلیم از تزکیه است. قرآن در سورۀ مبارکۀ آل عمران، آیه 164 وظیفۀ انبیا را تزکیه و تعلیم انسان ها معرفی می کند (و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه). از این آیه کنار هم بودن و آمیختگی تزکیه و تعلیم برداشت می شود. تلاش مجتمع “عروج اندیشه” با توجه به پایبندی به لزوم آمیختگی تعلیم و تزکیه این است که تمام عناصر و مؤلفه های مؤثر در امر تربیت به نوعی در جهت رشد و تربیت علمی و اخلاقی دانش آموزان قرار گیرد.
6 – تقویت تفکر و روحیۀ پرسشگری
پرسش اساس دانش است به عبارت دیگر پرسشگری از جمله مهارت های مؤثری است که انسان را در رسیدن به یقین راهنمایی می کند و نهادینه کردن این مهارت در دانش آموزان باعث تقویت تفکر و عمیق شدن آن می گردد. متأسفانه یکی از مشکلات آموزش تأکید بر حافظه محوریست در حالی که باید فکر محوری، اساس آموزش باشد.
یکی از مشکلاتی که والدین با آن درگیرند این است که فرزندان آنها بعد منطقی قوی ای ندارند. برای مثال والدین گزارش می دهند که “فرزندمان حرف های منطقی ما را گوش نمی دهد، تایید نمی کند، و یا این حرف ها بر او تأثیری نمی گذارد” این معضل زمانی به وجود می آید که قدرت تفکر منطقی در دانش آموز شکل نگرفته باشد. لذا در مجتمع “عروج اندیشه” شیوه های تعلیم و تربیت به گونه ای انتخاب و طرح ریزی می شود که منجر به تقویت روحیۀ پرسشگری و افزایش قدرت تفکر در دانش آموزان گردد.
7 – ایجاد وتقویت شوق به دانستن
یکی از مشکلات امروز جامعه آموزشی ما این است که بخش زیادی از دانش آموزان به صورت مطلوب درس نمی خوانند؛ حال آنکه همین دانش آموزان در زمان کودکی و قبل از ورود به مدرسه اشتیاق زیادی به آموختن داشته اند. مجتمع “عروج اندیشه” با توجه به روش ها و محیطی که فراهم آورده یکی از اصول خود را ایجاد شوق به مدرسه و درس خواندن در دانش آموزان قرار داده است.
8 – انضباط
در مدرسه با توجه به شرایط خاص آموزشی و تربیتی که بر آن حاکم است، نظم دارای جایگاه ویژه و خاصی است به گونه ای که لازم است تمام امور بر اساس نظم و قوانین تعریف شده انجام گیرد؛ چراکه در غیر این صورت علاوه بر ایجاد خلل در ادارۀ مدرسه، اثرات مخرب و زیان بار آن به دانش آموزان نیز منتقل خواهد شد. مجتمع “عروج اندیشه” نیز برای رسیدن به موفقیت و استفاده از فرصت های پیش رو، لازم می بیند انضباط را یکی از اصول اساسی خود قرار دهد.
9 – بهره گیری از پیشرفتها و شیوههای جدید آموزشی
در امر تربیت استفاده از شیوه ها و ابزارهای مناسب می تواند تا حد زیادی موفقیت را تضمین کند. شیوه هایی که با روح و ذهن مخاطب هم خوانی داشته باشد و در عین توجه به ویژگی های اساسی دانش آموز، هدف آموزشی و تربیتی را نیز محقق سازد. این شیوه ها از یک طرف باید متناسب با فرهنگ و اعتقادات دانش آموز و از طرف دیگر باید پاسخ گوی نیازهای به روز او باشد. بنابراین از یک سو تقلید کورکورانه از برنامه های آموزشی کشورهای پیشرو و از سوی دیگر نادیده گرفتن پیشرفت های آموزشی امری اشتباه و نادرست است. براین اساس مجتمع “عروج اندیشه” پیشرفت ها و نکته های آموزشی به روز در جهان را در حوزه-های مختلف از قبیل برنامه های درسی، شیوۀ آموزش، شیوۀ ادارۀ کلاس و… رصد کرده و مدل خود را بر اساس فرهنگ ایرانی – اسلامی بازنویسی نموده است.
10 – کرامت
لازم است همۀ فعالیت های مدرسه چنان سامان یابند که نه تنها کرامت ذاتی همۀ افراد مرتبط (اعم از مربیان، متربیان و اولیای ایشان) حفظ شود؛ به گونه ای که نسبت به هیچ کس ولو افراد خطاکار برخوردی تحقیر آمیز صورت نگیرد. بلکه لازم است همۀ افراد با احساس ارزشمندی و عزت نفس، در جهت حفظ کرامت خود و دیگران رفتار نمایند. در مجتمع “عروج اندیشه” ترتیبی اتخاذ گردیده است که افراد بکوشند علاوه بر حفظ کرامت خدادادی، با ایمان و انجام مداوم عمل صالح در صدد ارتقای مداوم کرامت خود برآیند.
11 – سلامت محیط تربیت
انسان در طول زندگی با محیط های مختلفی از جمله مدرسه، خانواده، گروه دوستان، همسالان، رسانه و… در تعامل می باشد. این محیط ها تأثیر بسیار زیادی در شکل گیری شخصیت انسان دارند. سلامت محیط خصوصاً در دوران کودکی و نوجوانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ بنابراین پرورش دانش آموز در محیط های امن، سالم، جذاب و همسو بهترین عامل کمک کننده برای تربیت انسان تراز می باشد. با توجه به این اصل مهم، مجتمع “عروج اندیشه” برنامه های آموزشی و تربیتی در جهت سالم سازی محیط¬هایی که با دانش آموزان در تعامل و ارتباط هستند، طراحی نموده است.
12 – نظارت مداوم
در مجتمع “عروج اندیشه” علاوه بر آن¬که تحقق شایستۀ فرایند تربیت تکلیف الهی تلقی شده، به لحاظ نقش و جایگاه بی نظیر آن در بهبود و پیشرفت پایدار جامعه نیز، مسئولیت اجتماعی و همگانی به شمار می آید. از این رو از سویی همۀ عوامل سهیم و تأثیرگذار و مرتبط با امر تربیت در مدرسه، نسبت به عملکرد خود پاسخگو می باشند و مسئولیت آثار تربیتی اقدامات خویش را می¬پذیرند و از دیگر سو عملکرد مجموعۀ عوامل سهیم، تأثیرگذار و مرتبط با این امر مورد نظارت و پایش مداوم قرار می گیرد. به این منظور مسئولیت و تکالیف مرتبط با هریک از عوامل مشخص شده و فرایند تربیت و همۀ مؤلفه ها و عناصر آن مورد ارزش¬یابی مستمر واقع می شوند تا به طور مستمر بهبود یابند.
13 – آموزش و پرورش مهارت ها
از دید کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت یکی از آسیب های موجود در سیستم آموزش و پرورش عدم ایجاد مهارت¬های روانی و حرفه¬ای است. در اکثر موارد پس از 14 سال و پایان دورۀ متوسطه شاهد فارق التحصیلانی هستیم که از لحاظ مهارت های حرفه ای و روانی سطح بسیار پایینی دارند و اصطلاحا از کار می ترسند. یکی از اصول مجتمع “عروج اندیشه” آموزش مهارت های مهم زندگی به کودکان است تا با این کار عزت نفس و خودکارآمدی بالاتری در برخورد با مشکلات زندگی واقعی داشته باشند.
14 – توجه به ویژگی¬های مخاطب
یکی از اصول مهم و حائز اهمیت در برنامه ریزی های آموزشی که توسط مجتمع “عروج اندیشه” انجام می گیرد، شناخت صحیح مخاطب و برنامه ریزی بر مبنای ویژگی های اوست. اگر آموزش با استفاده از بهترین روش ها و ابزارها و در سطح وسیع و گسترده انجام شود ولی مخاطبان خود را نشناخته باشیم وآموزش ها با ویژگی های مخاطبان مان متناسب نباشد، به طور قطع موفق نخواهیم بود.
به عنوان مثال نبايد به كودكان به عنوان موجودات ضعيف و بي دفاع نگريست كه نيازهايشان تنها حمايت شدن و كمك گرفتن از ديگران است، بلكه آنها موجوداتي الهي اند كه از لحظۀ تولد داراي زندگي پرجنب و جوشي از نظر روحي هستند و به وسيلۀ فطرت هوشمندي، هدايت مي شوند كه به آنها توانايي ساختن شخصيت انساني را مي دهد. از دیگر ویژگی های انسان اختیار و آزادی اوست. میل به آزادی در طبیعت و فطرت انسان موجود است. متخصصان تربیت آزادی را يکی از شروط شناخت و تحقق ظرفيت های گوناگون آدمی و به طريق اولی شرط لازم تکوين و تعالی هويت آدمی می دانند. از این رو نباید با درنظرگرفتن كودك به عنوان موجودي بي اراده و بدون رهنمودهاي دروني، او را مجبور به تسليم شدن درمقابل خواسته هاي دیگران کرد.
توجه به دوره های هفت سالۀ تربیت، جنسیت دانش آموزان، تفاوت های فردی آنها، شرایط روحی، خانوادگی و… از ویژگی های دیگری است که در برنامه ریزی ها به آنها توجه شده است.
برخی از راهکارهای اجرایی درجهت تحقق اصول مدرسه:
- استفاده از روشهای فعال و اکتشافی در آموزش دروس
- برگزاری جلسات مشاوره فردی و گروهی برای والدین
- مشاوره فردی به دانش آموزان
- دادن آزادی حداکثری به دانشآموزان در چارچوب منشور اخلاقی مدرسه
- برگزاری جلسات آموزشی ویژه مربیان و معلمان با حضور اساتید برجسته استانی و کشوری
- ارتباط مداوم با خانواده و تبیین اهداف و برنامههای مدرسه
- برگزاری جلسات آموزشی تخصصی ویژه والدین با حضور اساتید مجرب استانی و کشوری
- طراحی فضای فیزیکی شاد و صمیمی مدرسه از جمله مفروش بودن فضای داخلی مدرسه
- فعالیت مرکز مطالعات و پژوهش در جهت طراحی برنامهها و پروژههای آموزشی و تربیتی
- استفاده از تجربه کشورهای پیشرو در امر آموزش و پرورش
- توجه به نحوه برقراری ارتباط با کودک (روانشناسی رشد)
- برگزاری بازدیدهای علمی برای دانشآموزان
- بازدید از مدارس موفق و متفاوت سراسر کشور در جهت طراحی فعالیتهای مدرسه
- تکیه بر آموزشهای غیرمستقیم و پنهان مباحث اخلاقی و معرفتی و در حدامکان پرهیز از آموزشهای مستقیم کلامی
- تکیه بر روشهای فلسفی و فکر محور مانند p4c
- استفاده از دانشآموزان در انجام برخی کارهای مدرسه در جهت تقویت روحیۀ مسئولیتپذیری
- پرهیز از مقایسه دانش آموزان با یکدیگر و تاکید بر رقابت صحیح و سازنده و به دور از هرگونه تحقیر
- توجه به تفاوتهای فردی دانشآموزان و طراحی فعالیتهای متفاوت بر اساس ویژگیهای شخصیتی هر فرد
- التزام دانشآموزان به اجرای قوانین محدود مدرسه و آموزش غیرمستقیم قانون مداری
- دادن حق انتخاب به دانشآموزان
- آموزش تعاون و همکاری به دانشاموزان در قالب تعریف فعالیتهای گروهی
- وجود ارتباطی کاملاً صمیمی بین معلم و دانشآموزان بر پایه رعایت کرامت انسانی
- آموزش آداب معاشرت
- رعایت شئونات اسلامی و دینی توسط کادر مدرسه
- برگزاری مراسم در مناسبتهای مختلف با همکاری دانشآموزان
- طراحی برنامههای متفاوتی در جهت کشف استعدادهای مختلف دانشآموزان
- برگزاری مراسم برای بزرگداشت قهرمانان ملی و اتفاقات و افتخارات مهم تاریخی
- تقویت روحیۀ میهندوستی و عزت ملی در میان دانشآموزان
- رعایت توان نسبی دانشآموزان و عدم فشار زیاد درسی بر روی آنها